दिवाशयन हानिकारक हुन्छ तर म अलिअलि लेखिटोपल्ने लेखकसाहित्यकार जस्तो भएकाले दिवास्वप्न राजशेखर र क्षेमेन्द्रका कविशिक्षाबाट ग्रहण गरेको छु, त्यो भिटामिन झैं थोरै आवश्यक छ । ब्युँझिन्छु र घडी हेर्छु त तीन बजेको छ जम्मा तीन घण्टा निदाएछु तर यो समय धेरै हो दिवाकालीन भएकाले ! उठदै आँखा मिच्दै थिएँ अन्तर·मा नागपञ्चमीको मनोहर झङकार आउन थाल्यो, यो कुन नियतिले ?
देखेका सबै सपना भुलेँ आखिर ती दिवास्वप्न नै थिए । कुन आनन्द, कुन सन्तुष्टि र कुन मनोवृत्तिको अनर्गल यात्राको परिणाम हो, मलाई नागपञ्चमीको सजीव सम्झना हुन थाल्यो । एक मन मुखसुख नधोई लेख्न थालौँ जस्तो भयो । टिनिन्न फोन आयो उठाउँछु त गोविन्दराज विनोदीजीले तयार हुनु पन्ध्रदश मिनेटबिच लिन आउँछु रे ! भएन फसाद, आमालाई डण्डा पठाउन बस स्टेशन जानुछ ! जेठालाई फोन गरेँ, ऊ असमर्थ, कान्छालाई फोन गरेँ, ऊ जसरी पनि बसस्टेशन पु¥याउन सहमत भयो । बाहिरी टिंटीं आवाज दियो हिरो होन्डाले, चढेर पुगियो कृष्णपुर केदार, अज्ञात र पूर्ण समेतको उपस्थिति राजकृष्ण कँडेलजीका घरमा । टन्न खाइयो आँप र भाउजूको समुस्कान उपहार पोकासहित आइयो घरमा रमाउँदै । अब अघि दिवाशयनपछिका सबै कुरा लुके तर नागपञ्चमी बाँकी नै छ शीर्षक राखेँ, सारा पूर्वस्मृति सखाप ! यस अनुच्छेदपछिको शब्दयोजना जे छ, दिवास्वप्न र नागपञ्चमीको यथार्थता त्यही हुनेछ, तर बिचको व्यवधानले सटीक चित्र उत्रन गाह्रो छ ।
त्यो वसन्त पञ्चमी, ऋषि पञ्चमी र श्रीपञ्चमी वा विवाह पञ्चमी भनेजस्तै एउटा हो नागपञ्चमी । यसको धार्मिक सांस्कृतिक खैलाबैला सुन्नु, सुनाउनु छैन कसैलाई तर यस शीर्षकअनुसार कम्तीमा एक लेख त तयार हुनुपर्छ नि ! म घोरिन्छु दिवास्वप्नमा आकृति बटुल्न र चित्रमा लेखिएका नागपञ्चमी क्यानभासमा उतार्न ।
ती दिन गए, म सानो छँदा नागको चित्र बनाउँथेँ तर सत्तेसत्ते पुराणकालीन परीक्षितको कथा चित्रकला त्यागेपछि थाहा भयो । वासुकी नागको उद्दण्डता अझ पछि बोध भयो । शेषनागको महिमा आजभोलि आफै बढेको छ विष्णुहरूको कौच अन्यत्र खोज्न पर्दैन भनिदिनु । धन्वन्तरिलाई तक्षकले डस्यो । आफूले टेक्ने गरेको लौरामा प्रवेश गरेर अर्थात मृत्युको स्वरूपमा बासुकी नाग अघि सर्छ । सर्पसत्र निम्त्याउने प्रयत्नमा अनन्तनागको नाम सुन्दा नागलोकको सम्झना हुन्छ । सर्पहरू अनन्त छन त्यहाँ । पदमनागको संरचना आफैले आफैलाई के सराउनु, म साह्रै राम्रो बनाउँथे । महापदम नागको चित्र कोर्न त्यति ध्यान दिइएन किनभने नाति को छापा छँदै थियो स्वर्गद्वारीमा । जब आउँथ्यो नागपञ्चमीको सप्ताह, खूब छापिन्थ्यो र उपयुक्त तथा उपलब्ध रङले रङग्याएर चिरिच्याँट्ट पारिन्थ्यो, खोई ती दिनहरू कहाँ गए ? रमाइला र खुसीका दिनहरू ? अर्काे एउटा नागको चर्चा हुन्थ्यो कुलीर ! तर यो नाग मैले चिन्न सकिनँ । त्यस्तै कर्कट नागको पनि चित्र बनाइएन । सजिलो र सानो ठूलो जत्रो पनि बनाउन सकिने शङखनाग हो । यी सब नागहरूको समष्टि रूप थियो अष्टनाग । छिटो, सजिलै र सहजै तयार हुने अतिप्रचलित नाग । कोही शेष, पद्मनाभ, कम्बल, शङखपाल, धार्तराष्ट्र र कालीय नाग थपेर नौ नागको अस्तित्व स्वीकार गर्दछन तर हुन यी सबै विषधर नै !
